ترکیه با جاده خاکی هایش

به جاده ابریشم وصل می شود

جرمان فارن پالیسی- برگردان رضا نافعی

در برلین، همکاری با ترکیه برای گسترش معبر حمل و نقل به آسیای مرکزی مورد بحث است. برلین در حال بررسی همکاری با ترکیه برای گشایش یک کریدور حمل و نقل استراتژیک مهم به آسیای مرکزی است. در کانون این هدف برنامه‌های ترکیه قرار دارد که عبارتست از گسترش «کریدور میانی» از طریق حوزه خزر به چین. کریدور میانی مسیری است که باید  بین رشته های شمالی و جنوبی جاده ابریشم قرار گیرد  و از این طریق از قلمرو روسیه و ایران مجزا باشد.

امکان استفاده مشترک از «راهروی میانی» در ماه مه در کنفرانسی از بنیاد «کنراد آدنائر» مورد بحث قرار گرفت. آنکارا برنامه‌ریزی‌های خود را، با تداوم همکاری‌های پیشین خود با کشورهای آسیای مرکزی که از دهه 1990 تشدید کرده است، تقویت می‌کند، و انجام این کار، به ویژه متکی بر همکاری نزدیک با کشورهای ترک زبان در منطقه است. نفوذ ترکیه  در آنجا رو به افزایش است.  در حالی که در آسیای مرکزی صحبت از «ترکستان» به عنوان یک منطقه بزرگ بیشتر جا می افتد، ناسیونالیست های پان ترکیست «ترکستان بزرگ» را بعنوان هدف مد نظر قرار می دهند که از دریای اژه تا غرب چین را در بر میگیرد. اتحادیه اروپا که می تواند در آینده با آنکارا در منطقه همکاری کند، با برنامه های خود برای گسترش کریدورهای حمل و نقل به آسیای مرکزی شکست خورده است.

منطقه نفوذ در آسیای مرکزی

ترکیه در اوایل دهه 1990، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی سقوط کرد، اولین تلاش های عملی خود را برای تأمین منطقه نفوذ در آسیای مرکزی انجام داد. زمینۀ مناسب  این بود که در چهار کشور از پنج کشور جدید منطقه (قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان) زبان ترکی به عنوان زبان رسمی ملی مسلط است. این وضعیت از یکسو، فرصتی را برای بسیج نیروهای پان ترک در ترکیه باز و  از سوی دیگر، شکل های نفوذ فرهنگی را نیز تسهیل کرد. بعنوان مثال، در حالی که  ایستگاه های تلویزیونی ترکیه در آسیای مرکزی حضور دارند، بخش بزرگی از نخبگان جوان آنجا برای تحصیل به ترکیه می روند و اغلب از بورس تحصیلی ترکیه بهره مند می شوند.

ترکیه اولین کشوری بود که هر پنج جمهوری آسیای مرکزی را رسماً به رسمیت شناخت.  تا سال 1993، آنکارا بیش از 140 توافق نامه با آنها منعقد کرده بود که عمدتاً در زمینه مسائل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بودند. (1) دولت ترکیه بمنظور هماهنگی اقدامات حمایتی خود در کشورهای شریکِ جدیدِ خود، آژانس توسعه(( TİKA Türk. İşbirliği ve Koordinasyon İdaresi Başkanlığ ı، «آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه» را در سال 1992 تأسیس کرد که بعداً حوزه فعالیت خود را گسترش داد.

«جامعه اقوام ترک«

از همان ابتدا، آنکارا به انجمن های دولتی پان ترک نیز تکیه کرد، که رسماً فقط کشورهای ترک زبان را به هم پیوند می دهد، اما از دیدگاه ناسیونالیست های پان ترک گرا، یک «ترکستان بزرگ» را آشکار می کند که از دریای اژه از طریق جنوب گسترش می یابد. قفقاز – بالاتر از همه آذربایجان – و همچنین کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی تا غرب چین (سین کیانگ) را.

در سال 1992، ترکیه اولین اجلاس سران کشورهای ترک زبان را برگزار کرد که در آن تصمیم خود را برای تشکیل «جامعه ترک‌ها» اعلام کرد.[2] در اکتبر 2009، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان شورای ترکان را تأسیس کردند که در نوامبر 2021 به سازمان کشورهای ترک تغییر نام داد. در سال 1992، ترکیه اولین اجلاس سران کشورهای ترک زبان را برگزار کرد که در آن تصمیم خود را برای تشکیل «جامعه ترک‌ها» اعلام کرد.[2] در اکتبر 2009، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان شورای ترکان را تأسیس کردند که در نوامبر 2021 به سازمان کشورهای ترک تغییر نام داد. علاوه بر چهار کشور مؤسس، اکنون ازبکستان نیز به آن تعلق دارد. ترکمنستان و مجارستان نیز به عنوان ناظر ثبت شده اند. بعنوان مثال، شورای ترک ها در سال 2018 با بیانیه ای رسما از تهاجم ترکیه به شمال سوریه حمایت کرد. سازمان کشورهای ترک نیز به نوبه خود در نوامبر 2021 با «چشم انداز جهان ترکیه 2040» موافقت کرد که در نظر دارد سیاست مشترک خود را با آن هماهنگ کند. (3)

«ترکستان«

درست است که روسیه همچنان قوی ترین نفوذ سیاسی و نظامی را در منطقه دارد، در حالی که چین بزرگترین شریک تجاری آسیای مرکزی است، با این وجود، حجم تجارت ترکیه با پنج کشور آسیای مرکزی طی 15 سال گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است و با وجود بحران کرونا در سال 2020 به 6.2 میلیارد دلار رسیده است. به غیر از تحویل نفت از قزاقستان، این بیش از حجم تجارت بین آسیای مرکزی و آلمان است.

با این وجود، حجم تجارت ترکیه با پنج کشور آسیای مرکزی طی 15 سال گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است و با وجود بحران کرونا در سال 2020 به 6.2 میلیارد دلار رسیده است. به غیر از تحویل نفت از قزاقستان، این بیش از حجم تجارت بین آسیای مرکزی و آلمان است.

در قزاقستان، ترکیه به چهارمین سرمایه گذار بزرگ خارج از بخش انرژی تبدیل شده است . در حالی که کارشناسان قضاوت می کنند که «اکنون یک آگاهی فراملی در حال ظهور است» – امروزه منطقه بطور فزاینده ای با اصطلاح «ترکستان» [5] شناخته می شود – در کشورهای آنجا نیز تسلیحات نزدیک و همکاری نظامی با هدف ترکیه افزایش می یابد. هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه که به آذربایجان در پیروزی در جنگ علیه ارمنستان کمک کردند، سخت مطلوب هستند. تعداد مانورهای مشترک و برنامه های آموزشی نظامی نیز در حال افزایش هستند. (7)

دالان میانی

آنکارا مدتی است که برای تقویت روابط  خود با آسیای مرکزی، در تلاش است تا معبر حمل و نقل به منطقه را گسترش دهد. این معبر باید با عبور از مناطقی که بین ایران و روسیه قراردارد بگذرد و  به دریای خزر منتهی شود، و پس  از  عبور از آن  در نهایت به چین برسد. در اصل، این پروژه به جاده ابریشم جدید چین متصل می شود، که هدف آن گسترش کریدورهای حمل و نقل از جمهوری خلق چین  به غرب است. از آنجایی که یک کریدور مهم جاده ابریشم جدید از طریق روسیه به سمت شمال و دیگری از طریق ایران از جنوب می گذرد، مسیر میانی پیش بینی شده توسط آنکارا «دالان میانی» نامیده می شود. از زمان پیروزی آذربایجان بر ارمنستان در جنگ پاییز 2020 – که با کمک گسترده ترکیه صورت گرفت – ترکیه فرصت هایی برای تحقق «کریدور میانی» داشته است: ترکیه از طریق منطقه همسایه آذربایجان نخجوان و «کریدور زنگسور» به قلب آذربایجان راه می یابد.  از آنجا از طریق دریای خزر به قزاقستان یا ترکمنستان میرسد. کریدور «زنگسور» نوار باریکی از زمین در خاک ارمنستان است که پس از شکست جنگ از آذربایجان، ارمنستان مجبور به بازگشایی آن برای تردد ترانزیتی شد. با این حال، اختلاف بر سر این معبر تا به امروز ادامه دارد.

  همکاری سه جانبه

در کنفرانسی از بنیاد «کنراد آدنائر» نزدیک به حزب دموکرات مسیحی اشاره شد که توسعه برنامه ریزی شده  برای ایجاد «معبر میانی» به آلمان و اتحادیه اروپا نیز فرصت هائی  ارائه می کند . پس از آن گفته شد که «همکاری سه جانبه بین کشورهای آسیای مرکزی، ترکیه و اروپا  با مزایایی همراه است.  توسعه یک معبر حمل و نقل جدید به چین که امکان دور زدن روسیه را فراهم می سازد، از اهمیت اساسی برخوردار است. ارتباط از طریق روسیه تا حد زیادی مهمترین مسیر زمینی در جاده ابریشم جدید برای صنعت آلمان بود. بنیاد آدنائر در کنفرانس خود در 13 مه، » معبر میانی» را بعنوان گزینه  ای جایگزین برای آینده  در نظر گرفت.

طرح تکیه بر فعالیت های ترکیه از این منظر نیز سودمند تلقی می شود زیرا اتحادیه اروپا با برنامه های خود برای گسترش کریدور حمل و نقل به آسیای مرکزی با شکست روبرو شد . نه  از «استراتژی اتصال اتحادیه اروپا و آسیا» که به طور رسمی در سپتامبر 2018 اعلام شد و نه از برنامه «دروازه جهانی» که در دسامبر 2021 آغاز گشت، از هیچ کدام  نتیجه بزرگ‌تری حاصل نشد.(8)

پس از کنفرانس بنیاد آدنائر، همچنین گفته شد که تلاش‌های آنکارا سرانجام  این فرصت را برای انتقال گاز طبیعی از آسیای مرکزی به اروپا نیز فراهم می‌کند.  برلین و اتحادیه اروپا سال‌هاست که برای این کار تلاش کرده‌اند – این تلاش ها نیز  تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده اند.(9)

[1] Toni Alaranta, Kristiina Silvan: Turkey in Central Asia. Possibilities and Limits of a Greater Role. Finnish Institute of International Affairs. FIIA Briefing Paper 328. Helsinki, January 2022.

[2] Yasar Aydin: Auf dem Weg zur Regionalmacht. de.qantara.de 25.04.2022.

[3] Turkic Council reforms into Organization of Turkic States. trtworld.com 13.11.2021.

[4] S. dazu Die neuen Partner in Ankara (I), Die neuen Partner in Ankara (II) und Brücke in die islamische Welt.

[5] Yasar Aydin: Auf dem Weg zur Regionalmacht. de.qantara.de 25.04.2022.

[6] S. dazu Vorbereitung auf den Drohnenkrieg.

[7] Toni Alaranta, Kristiina Silvan: Turkey in Central Asia. Possibilities and Limits of a Greater Role. Finnish Institute of International Affairs. FIIA Briefing Paper 328. Helsinki, January 2022.

[8] S. dazu Die Anti-Seidenstraße und 300 Milliarden gegen die Seidenstraße.

[9] S. dazu Vorstoß zum Kaspisee.